อาการระคายเคืองตาอยู่บ่อยครั้ง รู้สึกเหมือนมีเม็ดทรายอยู่ในตาตลอดเวลา อาจไม่ใช่เศษฝุ่นเข้าตาธรรมดา แต่อาจเกิดจาก “โรคต้อลม” หนึ่งในสี่โรคต้อที่สามารถพบได้บริเวณดวงตา แล้วต้อลมคืออะไร เกิดจากพฤติกรรมใด ต้อลมอันตรายไหม และสามารถรักษาหรือป้องกันอย่างไรได้บ้าง?
สารบัญบทความ
ต้อลม (Pinguecula) คือโรคต้อชนิดหนึ่ง ที่เกิดจากเส้นใยคอลลาเจนในเยื่อบุตาขาวเสื่อมสภาพ จนทำให้เยื่อบุตาขาวในส่วนนั้นก่อตัวกันเป็นก้อนหนาบริเวณตาขาว ส่วนใหญ่จะพบที่บริเวณหัวตา บางรายพบที่หางตา หรือเกิดพร้อมกันทั้งหัวตาและหางตาก็ได้
ต้อลมนี้ไม่ใช่โรคร้าย เพียงแต่จะทำให้ระคายเคืองจนเกิดความรำคาญ หากระคายเคืองมากอาจทำให้เกิดการอักเสบที่ดวงตา และตาแดงจากต้อลม โรคต้อลมนี้สามารถเกิดขึ้นได้กับทุกเพศทุกวัย ส่วนมากจะพบในผู้ที่มีอายุ 40 ปีขึ้นไป และทำงานกลางแจ้งหรืองานที่ต้องตากแดดตากลมอยู่เสมอ
โรคต้อลม อาการสามารถมองเห็นได้จากภายนอก ลักษณะต้อลมคือที่ตาขาวจะมีก้อน แผ่น หรือปุ่มนูนสีขาวเหลือง ก่อตัวขึ้นบริเวณตาขาว บางครั้งก้อนต้อจะบวมแดง ก้อนต้อลมนี้จะทำให้รู้สึกเจ็บตา คันตา น้ำตาไหล รู้สึกเหมือนมีเม็ดทรายอยู่ในดวงตาตลอดเวลา บางครั้งก็ตาแดง ตาบวม จากต้อลมอักเสบ หรือการขยี้ตาจากความรู้สึกระคายเคืองอันเกิดจากก้อนต้อลม
ในปัจจุบันยังไม่ทราบสาเหตุต้อลมที่แน่ชัด แพทย์ปัจจุบันสันนิษฐานว่าต้อลมเกิดจากรังสียูวี (Ultraviolet) ที่มาจากแสงแดด รังสียูวีจะทำให้เยื่อบุตาขาวเสื่อมสภาพจนเกิดเป็นโรคต้อลม นอกจากนี้ต้อลมยังพบมากในผู้ที่มีความเสี่ยง ดังนี้
ลักษณะโดยทั่วไปของต้อลมคือจะเกิดขึ้นที่บริเวณตาขาวเท่านั้น ไม่มีส่วนทียื่นเข้าไปในตาดำ มีขนาดเล็ก เป็นก้อนสีขาวเหลือง ต้อลมเป็นกลุ่มก้อนเนื้อขนาดเล็ก จึงไม่มีเส้นเลือดฝอยมาเลี้ยง หรือมีแต่จะมองเห็นไม่ชัด เนื้อเยื่อโดยรวมจึงไม่มีสีอื่นนอกจากสีขาวเหลืองของก้อนต้อ
ส่วนโรคต้อเนื้อ ก้อนต้อจะมีขนาดใหญ่กว่าต้อลม ลักษณะเป็นแผ่นเนื้อเยื่อสีขาวเหลืองเกาะอยู่บริเวณตาขาว หากเป็นหนักก้อนต้อจะยื่นเข้าไปในตาดำ ต้อเนื้อจะมีเส้นเลือดฝอยอยู่ในก้อนต้อ ทำให้ก้อนต้อโดยรวมมีสีชมพูอ่อน ต้อเนื้อจะขึ้นอยู่บริเวณหางตา หัวตา หรือขึ้นพร้อมกันทั้งสองตำแหน่งก็ได้ แต่จะพบมากที่บริเวณหัวตา
ความแตกต่างของโรคต้อเนื้อและต้อลม ที่เห็นได้ชัดจากภายนอกคือลักษณะก้อนต้อ ต้อเนื้อจะมีขนาดใหญ่กว่าต้อลม เนื้อเยื่อเป็นแผ่น ปกคลุมพื้นที่ตาขาวในบริเวณกว้างมากกว่า ตัวก้อนต้อหนากว่า และมีเส้นเลือดฝอยมาเลี้ยงมากกว่า
ส่วนสาเหตุการเกิดนั้น ต้อเนื้อเกิดจากรังสียูวีและความเสี่ยงต่างๆที่เหมือนกับตาเป็นต้อลม เพียงแต่ต้อเนื้อนั้นอาการหนักกว่าจากการที่เยื่อบุตาขาวเสื่อมลุกลามเป็นบริเวณกว้าง ผู้ป่วยโรคต้อเนื้อนั้นจะเริ่มมาจากต้อลม และเมื่อใดก็ตามที่ก้อนต้อลมค่อยๆลุกลามกินเข้าไปในตาดำ เนื้อเยื่อขยายเป็นแผ่นมีเส้นเลือดฝอยมาเลี้ยง เมื่อนั้นจะเรียกก้อนต้อว่าเป็นต้อเนื้อ
หากพูดกันง่ายๆ หมายความว่าต้อเนื้อกับต้อลมนั้นเป็นโรคเดียวกัน เมื่อต้อลมอาการหนักและลุกลามมากขึ้นจะกลายเป็นต้อเนื้อนั่นเอง
ความแตกต่างอีกอย่างระหว่างต้อเนื้อและต้อลมคือการระคายเคือง ต้อลมจะทำให้เกิดการระคายเคืองได้น้อยกว่าต้อเนื้อ เนื่องจากก้อนต้อมีขนาดเล็กกว่า เมื่อก้อนต้อขยายตัวเป็นต้อเนื้อจะทำให้ก้อนต้อเสียดสีกับดวงตามากขึ้น จนเกิดการระคายเคือง เสี่ยงต่อการอักเสบและติดเชื้อได้มากขึ้นนั่นเองง
โรคต้อลมสามารถมองเห็นได้ด้วยตาเปล่า แพทย์จะวินิจฉัยจากการดูอาการของดวงตาภายนอกเป็นหลัก และอาจจะใช้เครื่องมือตรวจโรคตาอื่นๆร่วมด้วย ในกรณีที่แพทย์สงสัยว่าอาจจะเป็นโรคอื่นๆ อย่างการเป็นแผลที่กระจกตา ที่อาจจะทำให้เกิดก้อนเนื้อที่กระจกตาลักษณะคล้ายต้อลมหรือต้อเนื้อ
นอกจากนี้แพทย์จะซักประวัติเพิ่มเติมเพื่อหาสาเหตุของโรค อย่างเช่น เกิดอาการระคายเคืองตามานานเท่าไหร่แล้ว ทำงานอยู่กลางแจ้งตลอดเวลาหรือไม่ ทำงานกับสารเคมีที่มีไอระเหยโดยไม่สวมเครื่อป้องกันดวงตาหรือเปล่า กำลังป่วยเป็นโรคอื่นๆด้วยไหม นอกจากนี้แพทย์จะสอบถามด้วยว่าเคยมีคนในครอบครัวที่เป็นต้อลมหรือต้อเนื้อเหมือนกันหรือไม่ เพราะผู้เข้ารับการรักษาอาจจะได้รับโรคมาจากทางพันธุกรรม
ต้อลมไม่ใช่โรคร้าย แต่ในปัจจุบันยังไม่มีวิธีรักษาต้อลมให้หายขาด ยังไม่มียาหยอดตารักษาต้อลม หรือยาสลายต้อลมที่ทำให้ก้อนต้อหายไปจากดวงตา การรักษาในปัจจุบันเป็นเพียงการหลีกเลี่ยงต้นเหตุของโรค ความเสี่ยงการเกิดโรค และลดการระคายเคืองที่เกิดจากต้อลมลงเท่านั้น
แม้วิธีการนี้จะไม่ได้ทำให้หายขาด แต่จะทำให้ก้อนต้อไม่ขยายและลุกลามไปเป็นต้อเนื้อ นอกจากนี้การหลีกเลี่ยงสาเหตุของโรคและการลดการระคายเคืองยังทำให้ผู้ป่วยบางรายอาการดีขึ้นในระยะยาว บางรายพบว่าก้อนต้อลมเล็กและบางลง ทำให้แทบไม่รู้สึกระคายเคืองเลยหลังปรับเปลี่ยนพฤติกรรม ด้วยวิธีการต่อไปนี้
นอกจากนี้ต้อลมยังสามารถนำออกไปด้วยการผ่าตัดหรือใช้เลเซอร์จี้ออก แต่วิธีนี้แพทย์จะไม่แนะนำให้ทำ เนื่องจากแม้ทำไปแล้วก็มีความเสี่ยงที่ก้อนต้อจะขึ้นมาได้อีก อีกทั้งอาจจะทำให้ระคายเคืองมากขึ้น
การรักษาด้วยการหลีกเลี่ยงต้นเหตุของโรคและลดการระคายเคืองจะให้ผลลัพธ์ที่ดีกว่าในระยะยาว วิธีรักษาต้อลมด้วยการผ่าตัดหรือการใช้เลเซอร์จึงนิยมแค่ในกรณีที่ต้องการนำก้อนต้อออกเพื่อความสวยงามเท่านั้น
ผู้ที่เป็นต้อลมและต้องการรักษา ให้มาพบแพทย์เพื่อวินิจฉัยและรักษาที่ต้นเหตุ หากต้องใช้ยาหยอดตา ให้ใช้ยาหยอดตาที่แพทย์สั่ง ในระยะเวลาที่แพทย์กำหนดเท่านั้น
ถ้าซื้อยาหยอดตามาหยอดเองเป็นระยะเวลานาน จะทำให้เกิดความเสี่ยงเป็นโรคเกี่ยวกับดวงตาโรคอื่นๆ อย่างเช่นโรคต้อกระจกที่ทำให้เลนส์ตาขุ่นและต้องรักษาด้วยการผ่าตัดต้อกระจกเปลี่ยนเลนส์ตาเท่านั้น หรือโรคต้อหินที่สามารถทำให้ตาบอดอย่างถาวรได้
การผ่าตัดต้อเนื้อ หรือต้อลมจักษุแพทย์จะแนะนำให้ผ่าตัดโดยการปลูกเนื้อเยื่อลงไปทดแทนเยื่อบุตาขาวที่เป็นต้อลมถูกตัดออกไป เนื้อเยื่อที่จะใช้ปลูกเป็นเนื้อเยื่อหุ้มรก แล้วจะเย็บด้วยไหม หรือใช้กาว Fibrin Glue เชื่อมสมานแผลเนื้อเยื่อกับเนื้อเยื่อทึ่จะปลูกใหม่ ซึ่งหลังผ่าตัดอาจเกิดอาการระคายเคือง วิธีนี้ช่วยลดโอกาสที่จะเป็นต้อลมซ้ำได้
ภาวะแทรกซ้อนของโรคต้อลมคือการเกิดต้อลมอักเสบ และต้อเนื้อ
ต้อลมอักเสบจะเกิดขึ้นเมื่อเกิดการระคายเคืองมากกว่าปกติ ตาแห้ง หรือขยี้ตาจนทำให้ก้อนต้อลมและดวงตาโดยรอบบวมและแดงขึ้นมา การรักษาในกรณีที่ไม่ได้เกิดขึ้นบ่อย คือให้หยอดน้ำตาเทียมเพื่อลดการระคายเคือง หลีกเลี่ยงการขยี้ตา ก็จะทำให้อาการอักเสบหายไปเอง
ส่วนต้อเนื้อจะเกิดขึ้นเมื่อก้อนต้อลุกลามจากการสัมผัสกับสาเหตุของโรคอยู่บ่อยครั้ง อย่างการปล่อยให้ดวงตาถูกรังสียูวีและสารเคมีอย่างต่อเนื่องหลังเป็นต้อลม หรือขยี้ตาจนทำให้ต้อลมอักเสบบ่อยครั้ง ในที่สุดต้อลมจะขยายตัวขึ้นเรื่อยๆจนกลายเป็นต้อเนื้อ
หากก้อนต้อเนื้อลุกลามมากจนเข้าไปในตาดำและบังม่านตา อาจจะทำให้สายตาเอียง ตาพร่า ตาเข หรือสูญเสียการมองเห็นชั่วคราว แต่อาการเหล่านี้สามารถรักษาได้ด้วยการผ่าตัดลอกต้อเนื้อ
วิธีป้องกันต้อลมคือการหลีกเลี่ยงสาเหตุของโรคให้ได้มากที่สุด โดยมีข้อปฏิบัติดังนี้
ต้อลมเป็นโรคที่รักษาให้หายขาดไม่ได้ ดังนั้นผู้เข้ารับการรักษาอาจจะต้องเข้าติดตามอาการกับแพทย์อยู่บ่อยครั้ง อีกทั้งตัวโรคยังทำให้เกิดความอึดอัดน่ารำคาญ การรักษาก็ต้องอาศัยความมีวินัยของตัวผู้เข้ารับการรักษาเอง ดังนั้นผู้เข้ารับการรักษาอาจจะรู้สึกเบื่อหน่อย หรือเกิดความเครียดเมื่อมาพบแพทย์
ที่โรงพยาบาลสมิติเวช ไชน่าทาวน์ เราให้ความสำคัญกับการบริการ เจ้าหน้าที่จะดูแลผู้เข้ารับการรักษาเหมือนเป็นเพื่อบ้านของเรา และรักษาโดยจักษุแพทย์ผู้เชี่ยวชาญ เพื่อให้ผู้เข้ารับการรักษาไว้วางใจ และกังวลน้อยลงเมื่อต้องเข้าพบแพทย์ ให้การหาหมอพบแพทย์เป็นเรื่องธรรมดา ไม่ใช่เรื่องน่ากังวลแต่อย่างใด
ต้อลมรักษาหายไหม? ต้อลมไม่สามารถรักษาให้หายขาดได้ อาจจะทำให้ก้อนต้อหายไปได้ด้วยการผ่าตัดลอกต้อลมหรือการใช้เลเซอร์ แต่ก็มีโอกาสที่ต้อจะกลับมาอยู่ดีหากไม่เปลี่ยนพฤติกรรมที่ทำให้เกิดโรคต้อลม
เป็นต้อลมใส่คอนแทคเลนส์ได้ไหม? หากก้อนต้อมีขนาดเล็กสามารถใส่ได้ แต่หากก้อนต้อมีขนาดใหญ่ หรือเคืองตามาก ต้อลมอักเสบอยู่บ่อยครั้ง ก็ไม่ควรใส่คอนแทคเลนส์ เพราะคอนแทคจะทำให้ตาแห้งกว่าเดิม และแผ่นคอนแทคจะไปเสียดสีกับตัวต้อลมทำให้ระคายเคืองมากกว่าปกติ และเกิดการอักเสบ จนก้อนต้อลุกลามกลายเป็นต้อเนื้อได้
หากไม่ต้องการใส่แว่นสายตา ผู้ที่เป็นต้อลมสามารถทำเลสิคได้ และจะดีกับอาการของโรคมากกว่าการใส่คอนแทคเลนส์ แต่ผู้ที่สนใจควรปรึกษากับจักษุแพทย์ก่อน
การรักษาต้อลมด้วยมะนาว ไม่สามารถทำได้ หลายคนอาจจะเคยเห็นบทความที่แชร์มาตามโลกออนไลน์ ว่าต้อลมสามารถรักษาได้ด้วยการนำน้ำมะนาวมาหยอดตา เพื่อให้กรดในน้ำมะนาวกัดก้อนต้อลมจนหายไป ซึ่งหลักการดังกล่าวไม่สามารถทำได้จริง
มะนาวมีค่า pH อยู่ที่ประมาณ 2 - 3 ซึ่งถือว่ามีความเป็นกรดค่อนข้างสูง หากบีบลงที่ดวงตากรดนี้จะไม่ได้กัดแค่ก้อนต้อ แต่จะกัดเยื่อบุตาขาวในส่วนอื่นๆด้วย ทำให้ดวงตาอักเสบจนอาจเกิดการติดเชื้อ และสามารถทำให้ตาบอดได้เลย
วิธีรักษาต้อลมแบบธรรมชาติวิธีอื่นๆ โดยการใช้สมุนไพรก็เช่นกัน ดวงตาเป็นอวัยวะที่สามารถติดเชื้อได้ง่าย การหยดสมุนไพรที่ไม่ได้ทำให้ปลอดเชื้อลงที่ดวงตาโดยตรงจะทำให้ดวงตาเสี่ยงติดเชื้อและอาจทำให้ตาบอดได้เช่นกัน
ผู้ที่สนใจรักษาต้อลมควรพบแพทย์ ไม่ควรซื้อยามาใช้เอง หรือหาสิ่งอื่นๆมาหยอดตาเองโดยไม่ผ่านการปรึกษากับจักษุแพทย์ก่อน
ต้อลมสามารถป้องกันได้ด้วยตัวเองโดยการหลีกเลี่ยงปัจจัยที่อาจเป็นตัวกระตุ้นให้เกิดโรคขึ้นได้ โดยวิธีรักษาต้อลมด้วยตัวเอง มีดังนี้
ต้อลมไม่ใช่โรคที่อันตราย ไม่ได้มีผลกับการมองเห็น แต่สามารถก่อความรำคาญให้ผู้ป่วยได้มาก เมื่อรู้ตัวว่าอาจเป็นโรคต้อลมควรเข้ารับการรักษาเพื่อไม่ให้ก้อนต้อขยายตัว ลดอาการระคายเคือง เพื่อให้อาการดีขึ้นจนต้อเนื้อไม่แสดงอาการของโรคอีก
สงสัยว่าจะเป็นโรคต้อลม ต้อเนื้อ หรือมีความเสี่ยงที่จะเป็นต้อลม สามารถติดต่อเข้ามาเพื่อปรึกษาหรือสอบถามข้อมูลเพิ่มเติม และนัดเวลาพบแพทย์ได้ที่ Line@samitivejchinatown
Reference
ขอบคุณข้อมูลบางส่วนจาก
Dundar, H., Kocasarac, C. (2019). Relationship Between Contact Lens and Pinguecula. Wolters Kluwer.
