ลำไส้แปรปรวน ชีวิตปรวนแปร
หลายคนอาจไม่เคยได้ยินโรคลำไส้แปรปรวน (Irritable Bowel Syndrome - IBS) กันใช่ไหมคะ แต่โรคนี้พบในประเทศไทยถึงราวร้อยละ 15 ของประชากร โรคลำไส้แปรปรวนมักมีอาการปวดบีบเกร็งบริเวณท้องน้อยด้านล่าง ร่วมกับการขับถ่ายผิดปกติ โดยอาจมีอาการท้องผูก ท้องเสีย หรือสลับกันทั้งสองอย่างก็ได้ ซึ่งอาการจะดีขึ้นหลังจากได้ถ่ายอุจจาระหากบางรายมีอาการผิดปกติอย่างเช่น น้ำหนักลด ถ่ายเป็นเลือด ถ่ายดำ อาเจียนเป็นเลือด มีไข้ หรือคลำได้ก้อนร่วมด้วย ควรรีบพบแพทย์เพื่อทำการรักษา
แม้โรคนี้จะเป็นโรคที่ไม่กลายเป็นมะเร็งลำไส้ และไม่ทำให้เกิดอันตรายถึงชีวิต แต่ก็ถือว่าเป็นโรคเรื้อรัง อาจมีอาการเป็นๆ หายๆ นานเป็นปีหรือตลอดชีวิต สร้างความรำคาญและวิตกกังวลให้ผู้ป่วย จนรบกวนต่อชีวิตประจำวันและการทำงานได้
สาเหตุ
ปัจจุบันยังไม่พบสาเหตุที่แน่นอนของโรคลำไส้แปรปรวน แต่เชื่อว่าเกิดจากหลายปัจจัยร่วมกัน ได้แก่
- การบีบตัวของลำไส้ผิดปกติ อาจเพิ่มขึ้นหรือลดลงกว่าปกติ และมักตอบสนองไวต่อความเครียด
- การรับรู้ของระบบทางเดินอาหารไวต่อสิ่งกระตุ้นมากกว่าปกติ โดยตัวกระตุ้นที่พบได้บ่อย คือ อาหาร ความเครียด และการเปลี่ยนแปลงทางอารมณ์ ซึ่งทำให้การบีบตัวของลำไส้เปลี่ยนแปลงไป
- ภาวะหลังการติดเชื้อ ผู้ป่วยบางกลุ่มที่มีอาการลำไส้แปรปรวนตามหลังการติดเชื้อทางเดินอาหาร ซึ่งเชื่อว่าน่าจะเกิดจากการติดเชื้อทำลายเยื่อบุลำไส้ ส่งผลให้เส้นประสาทที่ลำไส้เกิดความไวต่อสิ่งกระตุ้น
- ภาวะจิตใจ ผู้ป่วยโรคลำไส้แปรปรวนบางรายมีภาวะวิตกกังวลหรือโรคซึมเศร้า
การรักษา
เนื่องจากยังไม่ทราบสาเหตุของโรคชัดเจน การรักษาจึงเป็นไปตามอาการของผู้ป่วยเป็นหลัก ดังนี้
- อาหาร สำหรับผู้ป่วยกลุ่มที่มีอาการหลังจากรับประทานอาหารบางอย่างเป็นตัวกระตุ้น แนะนำให้ทำไดอารี่ของอาการ จดบันทึกว่ารับประทานอาหารอะไรแล้วเกิดอาการอย่างไร วิธีนี้จะช่วยให้ทราบถึงชนิดของอาหารที่เป็นตัวกระตุ้นอาการได้ เพื่อหลีกเลี่ยงอาหารกลุ่มดังกล่าว ซึ่งอาหารที่พบว่าทำให้เกิดอาการบ่อยได้แก่ อาหารรสจัดและมีไขมันสูง ของหมักดอง กาแฟ น้ำอัดลม และแอลกอฮอล์ นอกจากนี้ยังไม่ควรรับประทานอาหารจนอิ่มเกินไป โดยแบ่งรับประทานทีละน้อยแต่บ่อยขึ้น
- ยา ส่วนใหญ่เป็นยารักษาตามอาการ เช่น ยาระบายสำหรับกรณีท้องผูก หากท้องเสียให้ใช้ยาลดการถ่าย อาการปวดท้องก็เป็นยาลดการบีบเกร็งลำไส้ ส่วนอาการแน่นท้องให้ยาขับแก๊ส รวมถึงมีการให้ยากลุ่มยาปฏิชีวนะหรือโปรไบโอติกส์ (Probiotics) ซึ่งเป็นแบคทีเรียที่ดีเพื่อปรับสมดุลแบคทีเรียในร่างกาย
- สภาวะจิตใจ เนื่องจากความเครียดมีผลต่อโรคลำไส้แปรปรวน ผู้ป่วยจึงควรผ่อนคลายความเครียด ทำใจให้สบาย บางครั้งการใช้ยารักษาโรคซึมเศร้าก็สามารถช่วยได้เช่นกัน
เนื่องจากโรคลำไส้แปรปรวนเป็นโรคเรื้อรังและมีแนวโน้มจะกลับมาเป็นอีกหลังอาการดีขึ้นแล้ว หากไม่อยากให้ชีวิตปรวนแปรน่ารำคาญ ผู้ป่วยควรปรับการดำเนินชีวิตและการปฏิบัติตนตามแพทย์แนะนำ นอกจากจะทำให้อาการลดลงแล้ว ยังช่วยป้องกันไม่ให้เกิดอาการเดิมซ้ำๆ ได้อีกด้วย
พญ. ศศิณี ทองประเสริฐ
สาขาอายุรศาสตร์
